Kwintesencja Classic Who – przegląd odcinków
W tym roku whovianie z całego globu będą świętować 60 lat wspólnych podróży w czasie i przestrzeni. Polscy widzowie niestety od zawsze mieli ograniczony dostęp do klasycznych odcinków „Doctor Who”. We wczesnych latach dwutysięcznych pojawiło się w telewizji co prawda kilka epizodów naszego ulubionego serialu, lecz to dopiero fanowskie tłumaczenia powstające w czasach New Who dały możliwość wgłębienia się w kosmiczny świat Władców Czasu fanom niezaznajomionym z językiem angielskim. Dzisiaj liczba polskich napisów jest całkiem spora. Osoby, które nie mają czasu na obejrzenie wszystkich dostępnych w rodzimym języku odcinków, mogą czuć się zagubione. Nie wiesz, które historie Classic Who obejrzeć, a chcesz doświadczyć kwintesencji ubiegłowiecznej odsłony serialu? Przychodzę Ci z pomocą!
W poniższym tekście przedstawiam subiektywną selekcję klasycznych odcinków, które warto obejrzeć, by poczuć esencję Classic Who. Najpierw chciałbym jednak przybliżyć założenia, jakimi kierowałem się podczas swojej pracy. Postanowiłem wybrać około dziesięć reprezentatywnych tytułów (ostatecznie wyszło mi ich dwanaście), lecz nie skupiać się tylko na odcinkach uznawanych za najlepsze. Nie traktujcie więc tego tekstu jako rankingu. Na liście nie uświadczycie też takich pozycji jak: The Ice Warriors (1967) czy Terror of the Autons (1971). Moim zadaniem nie jest wypunktowanie życiowej drogi Doktora poprzez wskazanie odcinków, w których po raz pierwszy walczył z jakimś kultowym przeciwnikiem. Wykluczyłem również epizody regeneracyjne, gdyż nie chciałem opierać się na banalnych przykładach. Pod uwagę nie brałem także cykli, które są częścią większej całości (np. Black Guardian Trilogy czy The Trial of a Time Lord). Za cel wziąłem sobie zaprezentowanie ścieżki, jaką przebył sam serial (pod uwagę biorąc jednak tylko epizody, do których dostępne są polskie napisy). Proponuję oglądać sugerowane pozycje Classic Who w kolejności chronologicznej, by doświadczyć tej wieloletniej telewizyjnej podróży. Zapraszam Was do poznania skróconej historii klasycznego „Doctor Who”!
1. The Chase (1965)
Scen. Terry Nation; reż. Richard Martin; prod. Verity Lambert
Sezon 2, cykl 8 (liczba odcinków: 6)
Drużyna: Pierwszy Doktor, Ian, Barbara, Vicki
Sugerowane wydania: „Space Museum / The Chase” (DVD), „The Collection – Season 2” (Blu-ray)
Trzecie starcie Doktora z Dalekami.
Choć zapewne nie jest to najlepsza historia o łobuzach ze Skaro, to została stworzona już w trakcie trwającej „Dalekmanii”, czyli popkulturowego szału związanego z tymi kosmitami. Pierwszy Doktor był wówczas postacią dobrze ugruntowaną, a serial cieszył się olbrzymią popularnością, dlatego uważam, że jest to dobry punkt wyjścia do rozpoczęcia przygody z Classic Who. W przeciwieństwie do The Daleks (1963–1964) i The Dalek Invasion of Earth (1964) są to odcinki znacznie lżejsze, zabawniejsze oraz cechujące się szybką i wartką akcją. Jest też w nich wiele podróżowania, gdyż cała fabuła opiera się na pościgu przez czas i przestrzeń. O ile historie z Pierwszym potrafią być czasami nużące (zwłaszcza dla osób niezaznajomionych z telewizją lat 60.), o tyle w The Chase na nudę narzekać nie można. Wskakujcie do TARDIS – będzie się działo!
2. The Moonbase (1967)
Scen. Kit Pedler; reż. Morris Barry; prod. Innes Lloyd
Sezon 4, cykl 6 (liczba odcinków: 4)
Drużyna: Drugi Doktor, Polly, Ben, Jamie
Sugerowane wydanie: „The Moonbase” (DVD)
Cybermeni na księżycu.
Czy jest to czołowa cybermeńska fabuła w tym okresie? Na pewno nie (patrz: The Tomb of the Cybermen, 1967). Czemu zatem umieszczam tę historię na liście? Po pierwsze – idealnie obrazuje ona erę Drugiego Doktora, którą James Chapman (autor Inside the Tardis: The Worlds of Doctor Who) nazwał żartobliwie „Monsters, Inc.” (czyli „Potwory i spółka”). Lata 1966–1969 charakteryzowały się bowiem nadużywaną wręcz formułą odcinków – Doktor kontra potwory. Po drugie – w tych właśnie odcinkach główny bohater wypowiada słynne słowa o powinności walki ze złem, które w pewien sposób ukształtowały charakter tej i następnych inkarnacji (a więc i dramaturgię serialu). Po trzecie – jest to historia częściowo zaginiona (epizody 1 i 3 są dostępne w formie animacji autorstwa Planet 55 Studios). Jak wiadomo sporo odcinków z lat 60. nie przetrwało w archiwum BBC, a najbardziej poszkodowana jest w tym aspekcie era Drugiego Doktora. Każdy fan powinien w jakiś sposób doświadczyć seansu zaginionych historii i uważam, że The Moonbase w tej roli sprawdzi się wyśmienicie.
3. The Mind Robber (1968)
Scen. Peter Ling; reż. David Maloney; prod. Peter Bryant
Sezon 6, cykl 2 (liczba odcinków: 5)
Drużyna: Drugi Doktor, Jamie, Zoe
Sugerowane wydanie: „The Mind Robber” (DVD)
Doktor w krainie czarów.
Jedna z najbardziej oryginalnych historii w dziejach serialu, a na pewno w erze drugiej inkarnacji głównego bohatera. Oto bowiem mamy wyjście z wspomnianej wcześniej formuły „potworów i spółki” i zaproponowanie widzowi czegoś zupełnie innego. Psychodeliczna wręcz fabuła opowiada o przygodzie Doktora w zwariowanym wszechświecie kontrolowanym przez szalony byt. W tym niezwykłym miejscu bohaterowie spotykają wiele znanych z literatury postaci, takich jak Lemuel Gulliver czy muszkieter D’Artagnan. Jak do tego dochodzi? Czemu rzeczywistość przeciera się z fikcją? Tego musicie dowiedzieć się już sami podczas seansu. Odcinki The Mind Robber udowadniają, że „Doctor Who„ nie musi zawsze opierać się na kultowych złoczyńcach i utartych schematach (pod tym względem warty uwagi jest też cykl The Enemy of the World, 1967).
4. The Sea Devils (1972)
scen. Malcolm Hulke; reż. Michael Briant; prod. Barry Letts
Sezon 9, cykl 3 (liczba odcinków: 6)
Drużyna: Trzeci Doktor, Jo
Sugerowane wydania: „Beneath the Surface” (DVD), „The Collection – Season 9” (Blu-ray)
Mistrz i Morskie Diabły.
Erę Trzeciego Doktora charakteryzuje kilka elementów, które zawarte są w tej historii. Akcja osadzona na Ziemi? Jest. Roger Delgado jako nemezis głównego bohatera? Obecny. Polityczny podtekst? Oczywiście! Fabuła autorstwa Malcolma Hulke’a opowiada o intrydze knutej przez osadzonego w więzieniu Mistrza i konflikcie dwóch ziemskich ras – ludzi oraz pradawnych Morskich Diabłów. Scenarzysta zawsze tworzył historie zaangażowane społecznie i politycznie (jego poprzedni wkład w serial to m.in. arcygenialne Doctor Who and the Silurians, 1970). Odcinki The Sea Devils odzwierciedlają nie tylko atmosferę serialu z lat 70., ale również ówczesne nastroje zimnowojenne w Europie. Nadal uważasz, że Chris Chibnall przerobił niewinny serial w polityczną agendę? Zapoznaj się z twórczością Malcolma Hulke’a!
5. The Three Doctors (1972–1973)
Scen. Bob Baker, Dave Martin; reż. Lennie Mayne; prod. Barry Letts
Sezon 10, cykl 1 (liczba odcinków: 4)
Drużyna: Trzeci Doktor, Drugi Doktor, Jo, Brygadier, Brenton
Sugerowane wydania: „The Three Doctors: Special Edition” (DVD), „The Collection – Season 10” (Blu-ray)
Sto lat Doktorze!
Znana rzeczywistość jest w straszliwym niebezpieczeństwie. Władcy Czasu wzywają na pomoc nie jedną, a aż trzy inkarnacje tytułowego bohatera. W świecie antymaterii rządzi przedwieczny Omega, który planuje zemstę na swoich rodakach. Taką przygodą świętowano 10-lecie serialu na przełomie 1972/1973. Historia bynajmniej nie wybitna, lecz niezwykle istotna. To w niej po raz pierwszy zrealizowano koncept „multidoktorowej” opowieści, który był od dawna bardzo pożądany przez fanów. W zasadzie od tego się zaczęło – od wymyślenia tytułu i zaproszenia do udziału poprzednich odtwórców Doktora. Powrócił zarówno Patrick Troughton, jak i William Hartnell. Niestety udział tego drugiego został znacznie okrojony z powodu choroby aktora. The Three Doctors to także odcinki, które odsłaniają widzom trochę sekretnej mitologii Władców Czasu (ciekawostka: wówczas nie istniała jeszcze nazwa planety Gallifrey). Pozycja obowiązkowa.
6. The Brain of Morbius (1976)
Scen. Robin Bland; reż. Christopher Barry; prod. Philip Hinchcliffe
Sezon 13, cykl 5 (liczba odcinków: 4)
Drużyna: Czwarty Doktor, Sarah Jane
Sugerowane wydanie: „The Brain of Morbius” (DVD)
Frankenstein stworzył Władcę Czasu.
Czwarty szczyci się tytułem najdłużej „urzędującego” Doktora na ekranie, nie tylko w Classic Who, ale i w historii całego serialu. Jego erę można podzielić na trzy etapy, tworzone przez kilku różnych producentów i edytorów (script editors), których praca składała się niegdyś na to, czym dziś zajmuje się showrunner. Sezony 12–14 (z pominięciem historii Robot, 1975) to gotyckie czasy pod przewodnictwem Philipa Hinchcliffe’a i Roberta Holmesa. Cykl odcinków The Brain of Morbius jest mrożącą krew w żyłach opowieścią rodem z horrorów studia Hammer. To tutaj zaprezentowany został motyw poprzednich, nieznanych inkarnacji Doktora, który całkiem niedawno wykorzystał w swoich sezonach Chibnall. Główni bohaterowie zostają wysłani przez Władców Czasu na planetę Karn, by rozwiązać intrygę związaną z tutejszym Zakonem Sióstr i tajemniczym Solonem, naukowcem mieszkającym w przerażającym zamczysku. Ale nie bójcie się – mroczną atmosferę przecina tutaj nie tylko błysk pioruna, lecz również sympatyczny uśmiech Czwartego Doktora.
7. City of Death (1979)
Scen. David Agnew; reż. Michael Hayes; prod. Graham Williams
Sezon 17, cykl 2 (liczba odcinków: 4)
Drużyna: Czwarty Doktor, Druga Romana
Sugerowane wydania: „City of Death” (DVD), „The Collection – Season 17” (Blu-ray)
Vacances à Paris.
Sezony 15–17 to czasy Grahama Williamsa, który zrezygnował z pastiszowania horrorów na rzecz kampowej stylistyki i fabuł komediowych. Współpracował z trzema edytorami: Robertem Holmesem (1977), Anthonym Readem (1977–1979) i słynnym Douglasem Adamsem (1979–1980), odpowiedzialnym za odcinki City of Death. Osadzona w Paryżu lat 70. historia opowiada o kradzieży arcydzieła sztuki z muzeum. Doktor i Romana (towarzyszka bohatera pochodzącą z Gallifrey) postanawiają rozwikłać zagadkę, w którą wplątany jest tajemniczy hrabia Scarlioni. Jest to pierwszy cykl odcinków kręcony poza granicami Wielkiej Brytanii, a także jedna z najbardziej popularnych i lubianych fabuł w Classic Who. Paryska przygoda godnie reprezentuje whoviański gatunek komediowy.
8. The Leisure Hive (1980)
Scen. David Fisher; reż. Lovett Bickford; prod. John Nathan-Turner
Sezon 18, cykl 1 (liczba odcinków: 4)
Drużyna: Czwarty Doktor, Druga Romana
Sugerowane wydania: „The Leisure Hive” (DVD), „The Collection – Season 18” (Blu-ray)
Neonowa świeżość.
W roku 1980 producentem został John Nathan-Turner, który pełnił tę funkcję już do końca dekady i był tym samym ostatnią osobą pełniącą tę funkcję w czasach Classic Who. Postanowił on znacząco przekształcić serial. Sezon 18 to swego rodzaju soft reboot. Zmieniony został nie tylko strój Czwartego Doktora (wielokolorowy szalik zastąpiono burgundowym). Nowa odsłona „Doctor Who” charakteryzowała się futurystyczną stylistyką, podkreśloną przez neonową czołówkę. Producent zrezygnował też z udziału starego kompozytora, Dudleya Simpsona, który był od wielu lat związany z „Doctor Who„. Do pomocy zaangażowany został Barry Letts, współtwórca ery Drugiego i Trzeciego, który w tym sezonie pracował jako producent wykonawczy i pomógł nakreślić nową drogę dla serialu. Bohaterami historii osadzonej na planecie Argolis jest ten sam duet Władców Czasu, który poszukiwał przygód w poprzednim sezonie, dlatego zmiany nie są dla widza aż tak brutalne. The Leisure Hive to świetnie wyreżyserowany cykl, który stanowi doskonałe wprowadzenie do okresu Nathana-Turnera.
9. Earthshock (1982)
Scen. Eric Saward; reż. Peter Grimwade; prod. John Nathan-Turner
Sezon 19, cykl 6 (liczba odcinków: 4)
Drużyna: Piąty Doktor, Adric, Tegan, Nyssa
Sugerowane wydania: „Earthshock” (DVD), „The Collection – Season 19” (Blu-ray)
Powrót Cybermenów.
Przenieśmy swoją fanowską świadomość do początku lat 80. Kultowi metaliczni złoczyńcy po raz ostatni widziani byli w 1975 roku (patrz: Revenge of the Cybermen). Po wieloletniej przerwie powrócili jeszcze groźniejsi i bardziej zdeterminowani. Choć koncept pozbawionych emocji ludzi-maszyn ewoluował już w poprzednich dekadach, to właśnie w czasach Nathana-Turnera widzowie uświadczyć mogli ich zupełnie nowej odsłony. Cybermeni w tym dziesięcioleciu to wręcz przepełnieni nienawiścią wojownicy, którzy sieją zło w galaktyce i prowadzą zacięty bój z Ziemianami. Niektórym ta reinterpretacja się podoba, innym nie. Jest to jednak ważny punkt zwrotny dla całego serialu. Cykl odcinków znakomicie przedstawia erę Piątego Doktora, która charakteryzowała się nie tylko wprowadzaniem do serialu nowości, ale także czerpaniem pomysłów z najstarszych serii i przerabianiem ich dla nowego odbiorcy. W Earthshock ponadto uświadczyć możemy nietypowego dla klasycznej serii finału, który do dziś wspominany jest przez fanów. Bądźcie gotowi na trzęsienie.
10. The Five Doctors (1983)
Scen. Terrance Dicks; reż. Peter Moffatt; prod. John Nathan-Turner
Odcinek specjalny (pomiędzy 20 a 21 sezonem)
Drużyna: Piąty Doktor, Tegan, Turlough, Pierwszy Doktor, Susan, Drugi Doktor, Brygadier, Trzeci Doktor, Sarah Jane
Sugerowane wydanie: „The Five Doctors: Special Edition” (DVD)
1+3+1 Doktorów.
20-lecie „Doctor Who” świętowano za pomocą odcinka specjalnego, w którym pojawiło się wiele znajomych twarzy, m.in. trzy poprzednie inkarnacje głównego bohatera (w Pierwszego wcielił się tym razem Richard Hurdnall, zastępując zmarłego Hartnella) oraz kilku ich towarzyszy. Tom Baker odmówił udziału, dlatego Czwarty pojawia się tylko w formie archiwalnych materiałów z nieemitowanej historii Shada. W historii pojawia się także Mistrz, grany tym razem przez Anthony’ego Ainleya, oraz kilku innych Władców Czasu (w tym antyczny Rassilon). Z dzisiejszej perspektywy jest to raczej przeciętny odcinek, opowiadający o porwaniu bohaterów z różnych czasów i umieszczeniu ich na Gallifrey, gdzie mają wziąć udział w okrutnej grze. Gościnne występy kultowych postaci musiały jednak w trakcie premiery wzbudzić wiele pozytywnych emocji. Po seansie dziewięciu proponowanych tytułów, może i Was dopadnie uczucie nostalgii.
11. The Two Doctors (1985)
Scen. Robert Holmes; reż. Peter Moffatt; prod. John Nathan-Turner
Sezon 22, cykl 4 (liczba odcinków: 3)
Drużyna: Szósty Doktor, Peri, Drugi Doktor, Jamie
Sugerowane wydania: „Bred for War: The Sontaran Collection” (DVD), „The Collection – Season 22” (Blu-ray)
Cannibal grotesque.
Era Szóstego Doktora nie cieszyła się dużą popularnością. Spadek wyników oglądalności Classic Who zauważalny był już wcześniej, dlatego twórcy zdecydowali się w pierwszym sezonie Colina Bakera na zgromadzenie jak największej ilości znanych postaci. W tym sezonie pojawiają się: Cybermeni, Mistrz, Sontaranie, Dalekowie oraz duet Drugiego Doktora i Jamiego. Dla dzisiejszego widza może wydawać się to całkowicie normalne, lecz wtedy była to sytuacja co najmniej wyjątkowa (w Classic Who zdarzały się sezony, w których nie pojawił się żaden odcinek z kultowym złoczyńcą). Sezon 22 to również dziwaczne połączenie scen brutalnej przemocy z komediowością. The Two Doctors idealnie reprezentuje ten specyficzny okres serialu. Groteskowość tego cyklu podkreśla fakt, iż powstał on z dwóch sprzecznych koncepcji. Scenarzysta Robert Holmes pragnął, by odcinki były bardziej przerażające, a reżyser Peter Moffatt stawiał na ton humorystyczny. Fabuła opowiadająca o kosmicznych kanibalach jest więc ugryziona w bardzo pokręcony sposób. Innym powodem wyboru tej historii do mojego przeglądu jest ponowne pojawienie się drugiej inkarnacji głównego bohatera. Patrick Troughton jest najczęściej powracającym Doktorem w dziejach serialu i warto mieć tego świadomość. Ciekawe, czy w przyszłości zdetronizuje go na tej płaszczyźnie David Tennant.
12. Remembrance of the Daleks (1988)
Scen. Ben Aaronovitch; reż. Andrew Morgan; prod. John Nathan-Turner
Sezon 25, cykl 1 (liczba odcinków: 4)
Drużyna: Siódmy Doktor, Ace
Sugerowane wydania: „Remembrance of the Daleks: Special Edition” (DVD)
Preludium Wojny Czasu.
Kończę swoją listę klamrą. Dwunastą pozycją w przeglądzie jest bowiem ostatnia klasyczna historia o Dalekach, będącą według niektórych wstępem do Wielkiej Wojny Czasu. Siódmy Doktor prezentuje się w swoim drugim sezonie jako sprytny strateg, który manipuluje wrogami i sojusznikami, by osiągnąć zwycięstwo. Potyczka z jego najstarszym wrogiem ma jednak przynieść w przyszłości druzgocące konsekwencje. Remembrance of the Daleks przenosi nas tam, gdzie się to wszystko zaczęło – do 1963 roku, na wysypisko przy Totter’s Lane (czas i miejsce akcji An Unearthly Child, całkowicie pierwszego epizodu serialu). Cykl odcinków to zapowiedź niezrealizowanego (przynajmniej w telewizji) konceptu edytora Andrew Cartmela oraz scenarzystów: Bena Aaronovitcha i Marca Platta. Tak zwany Cartmel Masterplan zakładał odsłonięcie tajemniczej przeszłości Doktora, który miał być reinkarnacją jednego z mitycznych założycieli cywilizacji Władców Czasu. Pomysłu ostatecznie nie udało się przenieść na ekrany, gdyż BBC przerwało emisje serialu w 1989 roku. Pojawił się jednak w zmodyfikowanej formie w trakcie ery Trzynastej Doktor. Remembrance of the Daleks miało definitywnie duży wpływ na kształt New Who.
Dziękuję za przeczytanie mojego tekstu. Przegląd historii Classic Who był subiektywny, podyktowany własnymi doświadczeniami z serialem oraz literaturą z nią związaną. Zgadzacie się z wyżej zamieszczoną listą? Zapraszam Was do dyskusji w komentarzach!
Źródła:
James Chapman, Inside the Tardis: The Worlds of Doctor Who, Londyn 2006.
